İşçiye fiili çalışmaya bağlı olmaksızın yemek ücreti ödenebilir mi? Dikkat edilecek hususlar neler?

İşçiye fiili çalışmaya bağlı olmaksızın yemek ücreti ödenebilir mi? Dikkat edilecek hususlar neler?

6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu işçi ve işveren sendikaları ile konfederasyonların kuruluşu, yönetimi, işleyişi, denetlenmesi, çalışma ve örgütlenmesine ilişkin usul ve esaslar ile işçilerin ve işverenlerin karşılıklı olarak ekonomik ve sosyal durumları ile çalışma şartlarını belirlemek üzere toplu iş sözleşmesi yapmalarına, uyuşmazlıkları barışçı yollarla çözümlemelerine, grev ve lokavta başvurmalarına ilişkin usul ve esasları düzenlemektir.

Bu kanuna istinaden toplu iş sözleşmeleri ve çerçeve sözleşmeler Anayasaya ve kanunların emredici hükümlerine aykırı düzenlemeler içermemek kaydıyla serbest bir şekilde yapılabilmektedir.

Burada iki husus ortayı çıkıyor.

1- Kanun Koyucu Tarafından Belirlenen Mutlak Emredici Hükümler

Mutlak emredici hükümler taraf iradeleriyle bertaraf edilmesi mümkün olmayan, aksi kararlaştırılamayan hükümlerdir. Bu hükümler değiştirilemez.

2- Kanun Koyucu Tarafından Belirlenen Nispi Emredici Hükümler

Nispi emredici hükümler ise aksi işçi lehine olmak koşuluyla kararlaştırılabilen hükümlerdir. İş mevzuatına getirilen nispi emredici hükümlerle işçi hakları açısından bir alt sınır çizilmekte, iş sözleşmeleri ve toplu iş sözleşmeleriyle bu sınırın üstüne çıkılabilmekte, fakat bunun altına inilememektedir.

Yargı Kararlarında da 4857 sayılı İş Kanununa ait hükümlerin kural olarak (genel olarak) nispi emredici olduğuna; İş Kanununda öngörülen hakların işçi için asgari bir taban teşkil ettiğine; bu tabanın üstüne çıkılabileceğine ancak altına inilemeyeceğine, burada kamu düzeninin sınırlayıcı etkisinin kural olarak yalnızca işveren için söz konusu olduğuna dair ifadeler geçmektedir.

Buraya kadar İşçilere sağlanan kazanımların mevzuat anlamında nasıl ortaya çıktığını değerlendirmeye çalıştık.

Bu kazanımlardan bir tanesi de yemek yardımıdır.

Toplu İş Sözleşmeleri ile işçilere yemek yardımı adı altında ödemeler yapılabilmektedir. Bu yardımın yapılabilmesi için gerekli şartlar toplu iş sözleşmelerinde geçmektedir.

Yemek yardımı söz konusu olduğunda fiili çalışmaya bağlı ödeme ve fiili çalışmaya bağlı olmayan ödeme olmak üzere iki farklı uygulamadan söz edebiliriz.

Birinci uygulamada işçinin fiili çalışma günü dikkate alınarak brüt/net yemek parası ödenmekte, yıllık izin, hastalık izni gibi çalışılmayan günler için yemek parası ödenmemektedir.

İkinci uygulamada ise işçinin ay içerisinde çalışıp çalışmadığı dikkate alınmaksızın ayın gün sayısı kadar işçilere brüt/net tutarlar üzerinden yemek yardımı ödenmektedir.

Burada birinci uygulama ile ilgili herhangi bir duraksama söz konusu değildir.

Fakat ikinci uygulamada tereddüt oluşturan hususlar ve bu uygulamada dikkat edilmesi gereken bir takım özellikli durumlar söz konusudur.

Tereddütlü konuların başında fiili çalışmaya bağlı olmaksızın yapılan yemek yardımı yasal mıdır?

Böyle bir ödeme yapılması durumunda kamu zararı oluşur mu?

Konuya ilişkin bir Sayıştay Kararında özetle “…. Asgari ücretin üzerindeki ücret ve sosyal haklar (yemek ve yol ücreti vb.) işçi ve işveren arasında akdedilen hizmet akitleri, işyeri yönetmelikleri ve taraflar arasında bağıtlanan toplu iş sözleşmeleri ile hizmet alım sözleşmeleri ile serbestçe belirlenebilmektedir. Buna göre 4857 Sayılı İş Kanununda yemek ve yol ücretleri ile ilgili herhangi bir hüküm yer almadığından, izinli ve raporlu sürelerde söz konusu sosyal hakların ödenip ödenmeyeceği konusunda yukarıda belirtilen sözleşmelerde yer alan hükümlere göre işlem yapılması gerektiği görüşüne varılmıştır.

Bu görüşe göre yine toplu iş sözleşmesinde yer alıyorsa izinli ve raporlu sürelerde sosyal yardım ödenebilecektir.

Bu itibarla sosyal yardımlar çalışmaya bağlı haklar olmadığından yıllık izin ücretinin hesabına dahil edilmelerinde bir engel, dolayısıyla bir kamu zararı bulunmamaktadır…” denilmiştir.

Peki yemek yardımı ile ilgili yasal kesintiler ve muafiyetler nedir? açısından nasıl bir uygulama yapılmalıdır?

Bilindiği üzere çalışanlara ödenen yemek yardımı ücretlerinde, belirli şartların bulunması durumunda, SGK Primi, Gelir ve Damga Vergisi muafiyeti uygulanmaktadır.

Bu muafiyetlerin uygulanmasında birinci şart fiili bir çalışma karşılığı bu ödemelerin yapılmasıdır. Yani bahsi geçen muafiyetlerin uygulanabilmesi için ödenen yemek parasının fiili çalışmaya bağlı bir ödeme olması gerekir.

SGK açısından;

 Sigortalılara yemek parası adı altında yapılan ödemelerin, işyerinde veya müştemilatında işveren tarafından yemek verilmemesi şartıyla, fiilen çalışılan gün sayısı dikkate alınarak 16 yaşından büyükler için belirlenen günlük asgari ücretin % 23,65 ‘inin, yemek verilecek gün sayısı ile çarpılması sonucunda bulunacak miktarı, prime esas kazançların tespitinde dikkate alınmayacak, dolayısıyla bu tutardan prim kesilmeyecektir. Muafiyet tutarı 2023 yılı 2 altıncı ayı için 105,75 TL’dir.

Gelir Vergisi ve Damga Vergisi Açısından;

193 sayılı Gelir Vergisi Kanununun 23 üncü maddesinin birinci fıkrasının (8) numaralı bendinin parantez içi hükmünde yapılan değişiklikle, işverenler tarafından hizmet erbabına işyerinde veya müştemilatında yemek verilmeyen durumlarda, yemek bedelinin nakit olarak verilmesi suretiyle sağlanan menfaatler de istisna kapsamına alınmıştır.

(2) Hizmet erbabına nakit olarak ödenen yemek bedelinin gelir vergisinden istisna edilebilmesi için;

a) İşverenler tarafından işyerinde veya müştemilatında yemek verilmemesi,

b) Günlük yemek bedelinin 110 (2023 Yılı İçin) Türk lirasını aşmaması, (193 – 23 – 8)

c) Fiilen çalışılan günlere ilişkin olması,

gerekmektedir.

(3) Nakit olarak yapılan yemek bedeli ödemelerinin, 18/11/2008 tarihli ve 27058 sayılı Resmî Gazete ’de yayımlanan Ücret, Prim, İkramiye ve Bu Nitelikteki Her Türlü İstihkakın Bankalar Aracılığıyla Ödenmesine Dair Yönetmelikte belirlenen ödeme usulüne göre yapılması gerekmektedir…

(6) İşverenler tarafından hizmet erbabına yapılan ödemelere ilişkin olarak düzenlenen kâğıtlarda yer alan tutarın, 193 sayılı Kanunun 23 üncü maddesinin birinci fıkrasının (8) numaralı bendinde yer alan istisnaya isabet eden kısmı damga vergisinden de istisnadır.

Bu durum gerçekten karmaşık bir durumdur. Bu gibi uygulamalarda mutlaka iki farklı hesaplama yapılarak işlem yapılması gerekmektedir.

Bilindiği üzere belediyelerin personel proğramları birbirinden bağımsız farklı programlardır.

Her ne kadar bu programlar belediyeden belediyeye göre değişse bile işçi maaşı puantaja dayalı hesaplanan bir maaştır.

Yemek parasını fiili çalışmaya bağlı olmaksızın ödeyen belediyeler ise kendi programlarını buna göre dizayn etmesi gerekmektedir.

Kamu zararı oluşmaması ve gerekli kesintilerin doğru bir şekilde yapılabilmesi için işçiye ödenecek yemek ücreti iki ayrı kısma ayrılıp birinci kısma fiili çalışmaya tekabül eden günler ikinci kısma ise fiili çalışmaya tekabül etmeyen günler girilebilir. Birinci kısımda gerekli muafiyetler uygulanırken ikinci kısımda yasal kesintiler doğru bir şekilde yapılacak ve bu sayede herhangi bir kamu zararı oluşmayacaktır.

Tavsiye niteliğinde bir hususu da ayrıca belirtmenin faydalı olacağını düşünüyoruz. Toplu iş sözleşmeleri ile yapılan uygulamalarda medde metinleri yoruma açık bırakılmamalıdır.

Konumuz özelinde konuşacak olursak fiili çalışmaya bağlı olmaksızın ifadesi örneğin ücretsiz izin kullanan veya herhangi bir şekilde iş akitleri askıya alınan işçileri de kapsayacak şekilde çok geniş yorumlanabilir mi?

Yoruma açık bir uygulama işveren ile işçi ve işçi sendikasını karşı karşıya getireceğinden sözleşme metinlerinin detaylı hazırlanması faydalı olacaktır.

Takdir okuyucunundur…

Mehmet YURDCU

Tavşanlı Belediyesi  / Kütahya

Yazarın Tüm Yazıları İçin Tıklayın…

www.iscimemur.net Whatsapp kanalımız yayında. Kanalımızı Whatsapp üzerinden takip ederek paylaşımlarımıza anında ulaşabilirsiniz.

Kanal yöneticileri de dahil hiçbir takipçi numaranızı veya kimliğinizi görüntüleyemez.

Whatsapp Kanalımıza katılmak için tıklayın…

Telegram kanalımıza katılmak için tıklayın >> t.me/iscimemurnet

iscimemur.net’i twitter da takip etmek ister misiniz? Tıklayın